November 2, 2025
හම්බන්තොට යනු අලි – මිනිස් ගැටුම සඳහා මෑත වසරවලදී වඩාත්ම බලපෑමට ලක් වූ ප්‍රදේශවලින් එකකි.
ඊට ප්‍රතිචාරයක් ලෙස, ගැටළු සහිත කලාප කිහිපයකින් අලි රංචු පලවා හැරීම සඳහා බලධාරීන් ප්‍රධාන අලි එළවීමේ වැඩසටහනක් සැලසුම් කර තිබේ.
හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික් ජාතික ජනතා බලවේගයේ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී නිහාල් ගලප්පත්ති පවසන පරිදි, මෙම මෙහෙයුම වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව, අනෙකුත් අදාළ රාජ්‍ය ආයතන, ගොවි සංගම් සහ ප්‍රාදේශීය දේශපාලන බලධාරීන් විසින් ඒකාබද්ධව පවත්වනු ලැබේ.
වනජීවී නිලධාරීන් 80ක් පමණ දින 21ක මෙහෙයුමට සම්බන්ධ වන අතර එය මෑත වසරවල විශාලතම අලි එළවීමේ වැඩසටහන්වලින් එකක් බවට පත් කරයි.
කෙසේවෙතත්, විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයන් මගින් අලි එළවීමේ වැඩසටහන් අකාර්යක්ෂම හා හානිකර විසඳුමක් බව පෙන්වා දී ඇති බව පරිසරවේදීන් පෙන්වා දෙන අතර, සැලැස්ම නැවත තක්සේරු කරන ලෙස ඉල්ලා සිටී.
“මෙම හම්බන්තොට අලි එළවීමේ වැඩසටහන හුදෙක් ඓතිහාසික වැරැද්දක පුනරාවර්තනයක්” යැයි පරිසරවේදී සුපුන් ලහිරු ප්‍රකාශ් පවසයි.
ප්‍රකාශිත හම්බන්තොට කළමනාකරණ අලි පරාසයේ කොටස්වලට අලි ඇතුන් පලවා හැරීමට නියමිත බව ඔහු සඳහන් කරන නමුත් මෙම ප්‍රදේශ දැනටමත් අධික බරකින් හා හායනයට ලක්ව ඇත.
වාසස්ථාන ඛණ්ඩනය වීම සහ ආහාර හිඟය සමඟ, එහි සිරවී සිටින අලි ඇතුන් මන්දපෝෂණයට හා මරණයට මුහුණ දෙනු ඇති බවට ප්‍රකාශ් අනතුරු අඟවයි.
හම්බන්තොට අලි ඇතුන් 400ක් පමණ සිටින බව විශ්වාස කෙරේ.
රාජපක්ෂ යුගයේ මහා පරිමාණ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති ඔවුන්ගේ වාසස්ථාන ඛණ්ඩනය කළ අතර අලි රංචු මිනිස් ජනාවාසවලට සමීප කළේය.
මෙයට පිළියමක් ලෙස, අලි ජීව විද්‍යාඥ ආචාර්ය පෘථිවිරාජ් ප්‍රනාන්දු ශ්‍රී ලංකාවේ පළමු කළමනාකරණය කරන ලද අලි පරාසය ලෙස හෙක්ටයාර 23,000ක් යෝජනා කළේය.
එය අලි ඇතුන් වැඩිපුරම ගැවසෙන ප්‍රදේශ සංරක්ෂණය සඳහා වෙන් කරන භූ දර්ශන ප්‍රවේශයක් වන අතර අනෙකුත් කලාප සංවර්ධනය සඳහා භාවිත කළ හැකිය.
2009 දී යෝජනා කරන ලද කළමනාකරණය කරන ලද අලි පරාසය අවසානයේ ගැසට් කරන ලද්දේ 2021 දී පමණි.
“ගම්වලට ඇතුළු වන සමහර අලි ඇත්ත වශයෙන්ම කළමනාකරණය කරන ලද අලි පරාසවලින් එන අලි වෙන්න පුළුවන්,” සංරක්ෂණවේදී සමීර වීරතුංග පවසයි.
“එම නිසා, බලධාරීන් මුලින්ම ඔවුන්ව තම නිවහන් ප්‍රදේශවලින් එන්න සිදුවුණු හේතුව තේරුම් ගත යුතුයි. ඒ, ප්‍රධාන වශයෙන් ආහාර හිඟය නිසා, ඔවුන් නැවත ගහනය වැඩි වාසස්ථානවලට යෑමට බල කිරීම මන්දගාමීව මරා දැමීමකට සමානයි.” වීරතුංග පෙන්වා දුන්නේය.
ගම්වැසියන්ගේ දෘෂ්ටි කෝණයෙන් ද, අලි ඇතුන් කලින් කලාතුරකින් දක්නට ලැබුණු ප්‍රදේශවලට දැන් නිතර නිතර පැමිණෙන බැවින් තත්ත්වය දරාගත නොහැකි වී තිබේ.
“ඔවුන්ගේ සාම්ප්‍රදායික වාසස්ථාන හැකිළෙන විට, අලි නුහුරු ප්‍රදේශවලට සංක්‍රමණය වෙමින්, ගැටුම් සඳහා නව ස්ථාන නිර්මාණය කරනවා. ගම්වැසියනුත් අලි එක්ක කටයුතු කිරීමට සූදානම් නැහැ,” යනුවෙන් වීරතුංග පැවසීය.
විසඳුම් මගින් මිනිස් ආරක්ෂාව සහ අලි සුභසාධනය සමතුලිත කළ යුතු බව ඔහු අවධාරණය කරයි.
මෑත කාලීන වර්ෂාව නිසා වනාන්තරවල ආහාර ලබා ගැනීමේ හැකියාව වැඩි දියුණු වීමත් සමඟ,අලි එළවීමේ හදිසි අවශ්‍යතාව නැවත තක්සේරු කළ යුතු බවත්, වඩාත් විද්‍යාත්මකව පදනම් වූ ප්‍රවේශයක් සඳහා කාලය ලබා දෙන ලෙසත් ඔහු යෝජනා කරයි.
ආචාර්ය ප්‍රනාන්දු විසින් කරන ලද අධ්‍යයනයකින් පෙනී යන්නේ අලි එළවීම දැඩි ජීව විද්‍යාත්මක හා පාරිසරික බලපෑම් ඇති කරන බවයි.
රංචු එළවීම සහ වැටවල් මගින් සීමා කෙරුණු ප්‍රදේශවලට බලහත්කාරයෙන් ගෙන යන විට, ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ නිවහන් ප්‍රදේශ බොහොමයක් අහිමි වන අතර, එමඟින් තදබදය, ආහාර සහ ජල හිඟය, දුර්වල සෞඛ්‍යය සහ මරණය පවා සිදු වේ.
2000 මුල් භාගයේදී මහා පරිමාණ ගවේෂණ ඇගයීමට ලක් කළ ඔහුගේ පර්යේෂණයෙන් හෙළි වූයේ, වැඩිහිටි පිරිමි අලින් බොහෝ විට මෙහෙයුම්වලින් වැළකී සිටින බැවින්, සාමාන්‍යයෙන් ගවේෂණ සිදු කරනු ලබන්නේ කෙනෙරන් සහ තරුණ පිරිමි සතුන් බවයි.
ඝෝෂාකාරී පිපිරීම් සහ මිනිස් හමුවීම් නිසා ඇති වන කම්පනය අලි ඇතුන් වඩාත් ආක්‍රමණශීලී කළ හැකි අතර අවසානයේ අලි – මිනිස් ගැටුම තවත් නරක අතට හැරේ.
එපමණක් නොව, ආචාර්ය ප්‍රනාන්දුගේ දත්තවලින් පෙනී යන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ අලි පරාසයෙන් 70%කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් මිනිස් භූ දර්ශන සමඟ ගැටෙන බවයි.
එයින් අදහස් වන්නේ ඔවුන් නැවත ස්ථානගත කිරීමට ‘හිස්’ ඉඩක් නොමැති බවය.
“මෙම විද්‍යාත්මක කරුණු නිලධාරීන්ට සහ දේශපාලනඥයන්ට නැවත නැවතත් ඉදිරිපත් කර ඇතත්, ඔවුන් එකම වැරදි නැවත නැවතත් කරමින් ඉන්නවා,” යනුවෙන් ප්‍රකාශ් පැවසීය.
කෙසේවෙතත්, පරිසර නියෝජ්‍ය අමාත්‍ය ඇන්ටන් ජයකොඩි පවසන්නේ හම්බන්තොට ගවේෂණ ව්‍යාපෘතිය ගම්මානවලට ඇතුළු වී ඇති අලි ඉවත් කිරීම අරමුණු කරගත් දේශීයකරණය කළ ක්‍රියාකාරකමක් මිස පොදු ප්‍රතිපත්තියක් නොවන බවයි.
“දිගුකාලීන විසඳුම් අත්‍යවශ්‍ය බව අපි තේරුම් අරන් ඉන්නේ. අලි ඇතුන්ට වනයේ ප්‍රමාණවත් ආහාර ඇති බව සහතික කිරීම සඳහා රජය වාසස්ථාන පොහොසත් කිරීමේ වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කරමින් සිටිනවා. එමඟින් මිනිසුන් ඉන්න ප්‍රදේශවලට ඇතුළු වීමේ අවශ්‍යතාව අඩු වෙනවා,” යනුවෙන් ඔහු පවසා තිබේ.
